W zbiorach audiowizualnych Biblioteki Narodowej znajdują się rolki pianolowe. Są to bardzo długie wstęgi papieru zawierające zapis utworu muzycznego w postaci perforacji, zamocowane na wałku z drewna lub tworzywa. Odtwarzano je za pomocą specjalnego instrumentu – pianoli. Wytwarzane były na przełomie XIX i XX wieku, szczyt ich popularności przypada na lata 20-te XX wieku.

Na oryginalnych tekturowych pudełkach znajdują się nalepki z  informacjami o wydawcy, numerze wydania, tytule utworu i kompozytorze. W ramach opracowania zbiorów konieczne jest umieszczenie na nich sygnatury. Ważne jest aby obiekt był oznakowany, jednak nie bezpośrednio na oryginalnym opakowaniu, które samo w sobie stanowi zabytek. W tym celu wykonywane są banderole z papieru z rezerwą alkaliczną (pH 7.5-8.0; rezerwa alkaliczna >0,4 mol/kg; atest PAT). Dostosowanie do wymiarów wieka i odpowiednie bigowane sprawia, że banderola ściśle przylega do wieka bez konieczności mocowania klejem. Końce banderoli są połączone na niewielkiej powierzchni za pomocą kleju syntetycznego o neutralnym pH – łączenie jest umiejscowione na zewnętrznej, bocznej stronie wieka. Zastosowanie najcieńszego papieru o gramaturze 80g/m² sprawia, że pudełko z banderolą swobodnie się zamyka. Użycie materiałów o odpowiednim pH jest kluczowe ze względu na zakwaszenie tektury pudełka oraz papieru rolki.

Deformacja konstrukcji kodeksu widoczna na powyższych fotografiach jest często spotykana w obiektach nie posiadających już oprawy. Profil wyokrąglonego grzbietu zmienia się drastycznie z powodu przesuszenia i skurczenia się warstwy kleju glutynowego użytego do zaklejenia jego powierzchni. Taki stan kodeksu bardzo utrudnia bezpieczne otworzenie i przekładanie kart uniemożliwiając przeprowadzenie digitalizacji.

W ramach prac przygotowujących obiekt do skanowania w projekcie Patrimonium wykonano zabieg korygowania profilu grzbietu.

Czynności przeprowadza się po stopniowym nawilżeniu i uelastycznienia kleju. Skrajne części bloku koryguje się ręcznie. Środkową część bloku koryguje się przez wprowadzanie w środki składek arkusza blachy cynkowej większego niż format karty, i stopniowe delikatne wypychanie tych składek. Krawędź blachy jest zabezpieczana papierem, tak aby przez tarcie nie uszkodzić wnętrza składek.

Przeprowadzenie zabiegu jest czasochłonne, wymaga też dużego wyczucia i doświadczenia.

Rękopis po przeprowadzonych zabiegach zabezpieczono w opakowaniu wykonanym na miarę z kartonu bezkwasowego spełniającego wymagania normy ISO 16245.

Pozostałe elementy, w postaci fragmentów kart, zostały rozprostowane, podklejone bibułką japońską i zabezpieczone w obwolucie z wyżej wymienionego kartonu.

***

Projekt „Patrimonium – digitalizacja i udostępnienie polskiego dziedzictwa narodowego ze zbiorów Biblioteki Narodowej oraz Biblioteki Jagiellońskiej” realizowany jest środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa 2014-2020 oraz budżetu państwa

Przywrócenie podstawowej funkcji oprawy, jaką jest ochrona bloku kart, stanowi warunek bezpiecznej digitalizacji obiektu.

Deska przedniej okładki kodeksu była pęknięta na dwie części, które łączył z już tylko niewielki fragment skóry użytej do wykonania oprawy.

Fragmenty deski połączono stosując wzmocnienie, w postaci dwóch kołeczków drewnianych. Następnie wykonano reperacje rozdarć i ubytków papieru wyklejki oraz kart rękopisu, z zastosowaniem bibuł japońskich oraz klajstru pszennego.

Zabezpieczony w ten sposób obiekt trafi do digitalizacji w ramach programu Patrimonium.